Usability:
De kunst van gebruiksvriendelijkheid

Anna Sauer  | vertaald op 31 mei 2024

Duwen of trekken?

Heb je wel eens een deur opengetrokken die je eigenlijk had moeten duwen? Het ligt niet aan jou. Dit fenomeen is zo wijdverspreid dat er zelfs een naam voor bestaat: ‘Norman Doors‘ (vernoemd naar de usability expert Donald Norman).¹

Waarom gebeurt dit zo vaak? Visuele aanwijzingen op deuren, zoals deurgrepen en bordjes, zijn verwarrend. Deze zorgen ervoor dat gebruikers moeten raden of ze aan de deur moeten duwen of trekken. Dit leidt tot fouten en frustratie, waardoor deze deuren een perfect voorbeeld voor een te weinig aan usability uit de ‘echte’ wereld zijn.

Wat is usability?

Usability kan het best vertaald worden met gebruiksvriendelijkheid of bruikbaarheid. We komen gebruiksvriendelijkheid niet alleen tegen bij deuren, koffiezetapparaten en kookplaten (wie heeft er nog nooit per ongeluk de verkeerde kookplaat aangezet?), maar ook in de digitale wereld. Iedereen kent het gevoel zich terecht te vinden op een website of in een app. Hoe beter en sneller we ons op dergelijke interfaces kunnen oriënteren hoe beter is de usability.

Een goede usability valt nie top, ze moet natuurlijk zijn. Vaak merken we deze pas als ze ontbreekt en de bediening moeilijker maakt. Daarom is het belangrijk om aandacht te besteden aan gebruiksvriendelijkheid bij het ontwikkelen van software, om het intuïtief te maken voor de gebruiker.

User Experience en usability 

Misschien heb je wel eens gehoord van User Experience (UX). Usability en UX worden vaak met elkaar verward, omdat ze vergelijkbare doelstellingen hebben. Het belangrijkste verschil is waarschijnlijk dat UX verwijst naar de volledige ervaring met een product (inclusief emotie en perceptie), terwijl usability zich vooral richt op het intuïtieve en eenvoudige gebruik van een product. Beide concepten zijn belangrijk, maar in dit artikel kijken we alleen naar de usability.

De software moet dus intuïtief en eenvoudig zijn. Dat klinkt altijd goed, maar hoe kan dit worden omgezet?

Er zijn veel vakboeken, verschillende richtlijnen en ook onderzoeken, die als leidraad kunnen dienen.

Een goed uitgangspunt zijn de 10 usability heuristieken van Jakob Nielsen²: 

1. Zichtbaarheid van systeemstatus

De gebruiker moet steeds weten waar hij zich bevindt en wat er op dat moment gebeurt door middel van passende feedback.

2. Het systeem en de echte wereld komen overeen

Systeem en gebruiker moeten dezelfde (technische) taal spreken. Termen, pictogrammen en concepten in de gebruikersinterface zullen dan meer vertrouwd zijn.

3. Gebruiker heeft controle en vrijheid

Gebruikers hebben een “nooduitgang” nodig. Ze moeten acties ongedaan kunnen maken en processen kunnen annuleren.

4. Consistentie en standaarden

Elementen zoals buttons, menu´s en pictogrammen moeten consistent worden ontworpen en gangbare standaarden volgen om aan de verwachtingen te voldoen en de navigatie te vergemakkelijken.

5. Foutpreventie

Het systeem moet zo worden ontworpen dat gebruikers gemakkelijk fouten kunnen vermijden, bijvoorbeeld door duidelijke instructies en waarschuwingsmeldingen.

6. Herkenning in plaats van herinnering

Belangrijke informatie, opties en functies moeten zichtbaar en goed toegankelijk zijn.

7. Flexibiliteit en efficiëntie in gebruik

Het systeem moet verschillende gebruiksmogelijkheden bieden. Beginnende gebruikers en experts moeten zich even comfortabel voelen. Er kunnen bijvoorbeeld verborgen afkortingen zijn voor ervaren gebruikers die onervaren gebruikers niet onnodig verwarren maar experts helpen.

8. Minimalistisch design

De gebruikersinterface moet duidelijk en overzichtelijk zijn. Welke informatie kan worden weggelaten om de aandacht te richten op de belangrijkste dingen?

9. Fouten herkennen en herstellen

Foutmeldingen moeten in duidelijke taal worden uitgedrukt en zo behulpzaam als mogelijk.

10. Hulp en documentatie

Documentatie is meestal essentieel. Deze moet eenvoudig te bereiken en begrijpelijk zijn.

Deze heuristieken vormen een solide basis voor de ontwikkeling van gebruikersvriendelijke software. Het is echter niet voldoende om alleen op deze methodes te vertrouwen. Om een daadwerkelijke usability te garanderen, moet het product getest worden door echte gebruikers.

Er zijn verschillende methodes die bekend staan als usability tests.

Dit zijn enkele voorbeelden:

• Gemodereerde usability tests: de designer leidt de gebruiker door het product. Gebruikers krijgen taken om bepaalde scenario´s te doorlopen en beantwoorden de vragen van de designer.
• Niet gemodereerd: Gebruikers voeren de taken zelfstandig uit en documenteren hun ervaringen tijdens het gebruik van het product.
• Testen van prototypen: Gebruikers klikken door interactieve prototypes voordat het echte product wordt ontwikkeld en geven hun feedback. Dit helpt om fouten in het eindproduct te voorkomen.
• Eye-Tracking tests: Deze tests volgen de oogbewegingen van de gebruiker. Dit kan inzicht geven of de belangrijkste informatie op de juiste plek van een website staat.

Hoe voeren we usability tests bij innovaphone uit?

Transparantie is belangrijk voor ons allemaal bij innovaphone. Om onze ideeën in een vroeg stadium te testen, vertrouwen we op onze Connect App.

De Connect App is een digitaal samenwerkingsplatform voor moderne bedrijfscommunicatie. We gebruiken het als een digitaal schoolbord om informatie te delen en als een tool om taken en werkprocessen te organiseren.

Prototypes en enquêtes over producten worden snel in de Connect App geplaatst. Andere collega´s uit alle afdelingen kunnen participeren in de testprocessen als ze geïnteresseerd zijn. Iedereen kan actief deelnemen, feedback geven en we krijgen waardevolle inzichten. Deze feedback is essentieel en voorkomt dat belangrijke aspecten over het hoofd worden gezien of verkeerd worden beoordeeld. Zo kunnen problemen in een vroeg stadium worden geëlimineerd. 

Soms komen problemen wat betreft de usability echter pas later aan het licht. Onze collega’s kunnen ook op elk moment na de release contact met ons opnemen via de Connect App en verdere feedback delen. Ze kunnen bijvoorbeeld screenshots posten en hun problemen beschrijven.

Wij verzamelen deze feedback en werken vervolgens aan een oplossing. Zo kunnen we het product continu verbeteren in kleine, iteratieve stappen. Een leuk neveneffect van onze werkwijze: onze collega’s zijn steeds blij als hun feedback invloed heeft op het eindproduct.

Bronnen:

(1)    https://uxdesign.cc/intro-to-ux-the-norman-door-61f8120b6086

(2)    https://www.nngroup.com/articles/ten-usability-heuristics/